Hoạt động môi giới thương mại hiện đang được nhiều doanh nghiệp lựa chọn áp dụng trong kinh doanh do mang lại hiệu quả cao. Tuy nhiên, các doanh nghiệp cũng cần lưu ý không nhầm lẫn giữa các hình thức trung gian thương mại khác nhau. Việc xác định đúng bản chất mối quan hệ với đối tác trung gian cũng như lựa chọn đúng loại hình phù hợp với nhu cầu kinh doanh là vô cùng quan trọng, quyết định tới hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp.
Việc quản lý tài chính đúng với bản chất loại hình trung gian thương mại sẽ giúp doanh nghiệp nắm bắt chính xác tình hình tài chính, tuân thủ pháp luật và có cơ sở ra quyết định kinh doanh hiệu quả.
1. Môi giới thương mại
Môi giới thương mại là hoạt động thương mại, theo đó một thương nhân làm trung gian (gọi là bên môi giới) cho các bên mua bán hàng hoá, cung ứng dịch vụ (gọi là bên được môi giới) trong việc đàm phán, giao kết hợp đồng mua bán hàng hoá, dịch vụ và được hưởng thù lao theo hợp đồng môi giới (Điều 150 LTM).
2. Hoạt động Đại diện cho thương nhân
Đại diện cho thương nhân là việc một thương nhân nhận uỷ nhiệm (gọi là bên đại diện) của thương nhân khác (gọi là bên giao đại diện) để thực hiện các hoạt động thương mại với danh nghĩa, theo sự chỉ dẫn của thương nhân đó và được hưởng thù lao về việc đại diện (Điều 141 LTM).
Để làm rõ, chúng ta so sánh Môi giới thương mại và hoạt động Đại diện cho thương nhân
Hoạt động Môi giới thương mại | Hoạt động Đại diện cho thương nhân | |
Khái niệm | Môi giới thương mại là hoạt động thương mại, theo đó một thương nhân làm trung gian (gọi là bên môi giới) cho các bên mua bán hàng hoá, cung ứng dịch vụ (gọi là bên được môi giới) trong việc đàm phán, giao kết hợp đồng mua bán hàng hoá, dịch vụ và được hưởng thù lao theo hợp đồng môi giới (Điều 150 LTM). | Đại diện cho thương nhân là việc một thương nhân nhận uỷ nhiệm (gọi là bên đại diện) của thương nhân khác (gọi là bên giao đại diện) để thực hiện các hoạt động thương mại với danh nghĩa, theo sự chỉ dẫn của thương nhân đó và được hưởng thù lao về việc đại diện (Điều 141 LTM). |
Vai trò của bên trung gian | Bên môi giới hỗ trợ cho bên được môi giới trong việc đàm phán, giao kết hợp đồng mua bán hàng hóa; bên môi giới đóng vai trò là cầu nối để người mua và người bán gặp gỡ nhau. | Bên đại diện thực hiện các hoạt động thương mại cho bên giao đại diện. |
Bên môi giới không tham gia vào việc thực hiện hợp đồng giữa các bên được môi giới, trừ trường hợp có ủy quyền của bên được môi giới. | Bên đại diện được ủy quyền để thay mặt bên giao đại diện thực hiện giao dịch thương mại (bao gồm giao kết hợp đồng) với bên thứ ba. | |
Bên môi giới không đại diện cho quyền lợi của bên nào. | Bên đại diện làm việc theo sự chỉ dẫn của bên giao đại diện, đại diện cho quyền lợi của bên giao đại diện. | |
Bên nhân danh | Bên môi giới thực hiện hoạt động môi giới với danh nghĩa của chính mình. | Bên đại diện thực hiện các hoạt động thương mại với danh nghĩa của bên giao đại diện. |
Thời điểm phát sinh quyền hưởng thù lao | Quyền hưởng thù lao môi giới phát sinh từ thời điểm các bên được môi giới đã ký hợp đồng với nhau (trừ trường hợp có thỏa thuận khác). | Quyền hưởng thù lao đại diện phát sinh từ thời điểm do các bên thỏa thuận trong hợp đồng đại diện. |
Hình thức hợp đồng | Hợp đồng môi giới thương mại không nhất thiết phải lập thành văn bản. | Hợp đồng đại diện cho thương nhân phải được lập thành văn bản hoặc bằng hình thức khác có giá trị pháp lý tương đương (điện báo, telex, fax, thông điệp dữ liệu và các hình thức khác theo quy định của pháp luật). |
Điểm khác biệt cơ bản giữa hoạt động môi giới thương mại và đại lý thương mại nằm ở phạm vi ủy quyền.
Cụ thể, trong hoạt động môi giới thương mại, bên môi giới chỉ đóng vai trò trung gian giới thiệu, kết nối các bên mà không được ủy quyền tham gia vào hợp đồng hay đại diện cho bất kỳ bên nào.
Trong khi đó, trong hoạt động đại lý thương mại, bên đại lý được người ủy quyền cho phép đại diện thực hiện các hoạt động thương mại nhân danh người ủy quyền trong phạm vi được ủy quyền.
3. Ủy thác mua bán hàng hóa
Ủy thác mua bán hàng hóa là hoạt động thương mại, theo đó bên nhận ủy thác thực hiện việc mua bán hàng hóa với danh nghĩa của mình theo những điều kiện đã thỏa thuận với bên ủy thác và được nhận thù lao ủy thác (Điều 155 LTM).
Để làm rõ, chúng ta so sánh hoạt động Môi giới thương mại và hoạt động Ủy thác mua bán hàng hóa như sau:
| Hoạt động Môi giới thương mại | Hoạt động Ủy thác mua bán hàng hóa | |
| Khái niệm | Môi giới thương mại là hoạt động thương mại, theo đó một thương nhân làm trung gian (gọi là bên môi giới) cho các bên mua bán hàng hoá, cung ứng dịch vụ (gọi là bên được môi giới) trong việc đàm phán, giao kết hợp đồng mua bán hàng hoá, dịch vụ và được hưởng thù lao theo hợp đồng môi giới (Điều 150 LTM). | Ủy thác mua bán hàng hóa là hoạt động thương mại, theo đó bên nhận ủy thác thực hiện việc mua bán hàng hóa với danh nghĩa của mình theo những điều kiện đã thỏa thuận với bên ủy thác và được nhận thù lao ủy thác (Điều 155 LTM). |
| Chủ thể | + Bên môi giới: phải là thương nhân. + Bên được môi giới: Thương nhân hoặc không phải là thương nhân. | + Bên nhận ủy thác: Thương nhân kinh doanh mặt hàng phù hợp với hàng hoá được uỷ thác. + Bên ủy thác: Thương nhân hoặc không phải là thương nhân. |
| Vai trò | Bên môi giới đóng vai trò là cầu nối để người mua và người bán gặp nhau, là trung gian trong việc đàm phán, giao kết hợp đồng; không tham gia thực hiện hợp đồng giữa các bên (trừ khi được ủy quyền). | Bên nhận ủy thác thực hiện việc mua bán hàng hóa cho bên ủy thác. |
| Bên nhân danh | Bên môi giới hoạt động với danh nghĩa của chính mình, không đại diện cho quyền lợi của bên nào trong các bên được môi giới. | Bên nhận ủy thác hoạt động với danh nghĩa của chính mình, đại diện cho quyền lợi của bên ủy thác. |
| Trách nhiệm pháp lý | Bên môi giới có nghĩa vụ chịu trách nhiệm về tư cách pháp lý của bên được môi giới, không chịu trách nhiệm về khả năng thanh toán của họ. | Bên nhận ủy thác có nghĩa vụ liên đới chịu trách nhiệm về hành vi vi phạm pháp luật của bên ủy thác, nếu nguyên nhân của hành vi vi phạm pháp luật đó có một phần do lỗi của mình gây ra. |
| Hình thức hợp đồng | Hợp đồng môi giới thương mại không nhất thiết phải lập thành văn bản. | Hợp đồng ủy thác mua bán hàng hóa phải được lập thành văn bản hoặc bằng hình thức khác có giá trị pháp lý tương đương. |
Điểm khác biệt chính giữa hoạt động môi giới thương mại và ủy thác mua bán hàng hóa nằm ở mức độ tham gia thực hiện giao dịch của các bên.
Cụ thể, trong hoạt động môi giới thương mại, bên môi giới không trực tiếp tham gia vào việc thực hiện hợp đồng giữa các bên mà chỉ đóng vai trò trung gian kết nối.
Ngược lại, trong hoạt động ủy thác mua bán hàng hóa, bên nhận ủy thác có tham gia trực tiếp vào các hoạt động mua bán hàng hóa với bên thứ ba nhân danh bên nhận ủy thác.
4. Đại lý thương mại
Đại lý thương mại là hoạt động thương mại, theo đó bên giao đại lý và bên đại lý thoả thuận việc bên đại lý nhân danh chính mình mua, bán hàng hoá cho bên giao đại lý hoặc cung ứng dịch vụ của bên giao đại lý cho khách hàng để hưởng thù lao (Điều 166 LTM).
| Hoạt động Môi giới thương mại | Hoạt động Đại lý thương mại | |
| Khái niệm | Môi giới thương mại là hoạt động thương mại, theo đó một thương nhân làm trung gian (gọi là bên môi giới) cho các bên mua bán hàng hoá, cung ứng dịch vụ (gọi là bên được môi giới) trong việc đàm phán, giao kết hợp đồng mua bán hàng hoá, dịch vụ và được hưởng thù lao theo hợp đồng môi giới (Điều 150 LTM). | Đại lý thương mại là hoạt động thương mại, theo đó bên giao đại lý và bên đại lý thoả thuận việc bên đại lý nhân danh chính mình mua, bán hàng hoá cho bên giao đại lý hoặc cung ứng dịch vụ của bên giao đại lý cho khách hàng để hưởng thù lao (Điều 166 LTM). |
| Chủ thể | + Bên môi giới: phải là thương nhân. + Bên được môi giới: Thương nhân hoặc không phải là thương nhân. | + Bên giao đại lý: Thương nhân (giao hàng hóa, tiền, ủy quyền cung ứng dịch vụ). + Bên đại lý: Thương nhân |
| Vai trò | Bên môi giới đóng vai trò là người trung gian trong việc đàm phán, ký kết hợp đồng của các bên được môi giới. | Bên đại lý là người trung gian trong việc mua, bán hàng hóa cho bên giao đại lý hoặc cung ứng dịch vụ của bên giao đại lý cho khách hàng. |
| Bên nhân danh | Bên môi giới hoạt động với danh nghĩa của chính mình, không đại diện cho quyền lợi của bên nào, không tham gia thực hiện hợp đồng giữa các bên (trừ trường hợp được ủy quyền). | Bên đại lý hoạt động với danh nghĩa của chính mình; đứng tên trên hợp đồng, là chủ thể của hợp đồng mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ. |
| Mối quan hệ | Quan hệ giữa bên môi giới và bên được môi giới là quan hệ hợp đồng từng lần, ngắn hạn. | Quan hệ giữa bên đại lý và bên giao đại lý là quan hệ hợp đồng dài hạn. |
| Quyền quyết định giá bán | Bên môi giới không có quyền quyết định giá bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ giữa các bên được môi giới. | Đại lý bao tiêu có quyền quyết định giá bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ cho khách hàng. |
| Hình thức hợp đồng | Hợp đồng môi giới không nhất thiết phải lập thành văn bản. | Hợp đồng đại lý phải được lập thành văn bản hoặc bằng hình thức khác có giá trị pháp lý tương đương. |
Điểm khác biệt quan trọng giữa hoạt động môi giới thương mại và đại lý thương mại nằm ở vai trò và trách nhiệm của các bên trong hợp đồng.
Cụ thể, bên môi giới không trực tiếp tham gia vào việc thực hiện hợp đồng giữa các bên và không đứng tên trên hợp đồng.
Ngược lại, bên đại lý chính là bên ký kết và thực thi hợp đồng, là chủ thể trên hợp đồng mua bán, cung ứng dịch vụ với bên thứ ba.
Mặc dù vậy, trên thực tế có nhiều trường hợp các doanh nghiệp nhầm lẫn giữa hai hoạt động này. Do đó cần phân biệt rõ ràng để xác định đúng bản chất pháp lý của các bên.
5. Có được ký hợp đồng môi giới thương mại với cá nhân?
Theo quy định tại Điều 150 Luật Thương mại 2005 thì môi giới thương mại được quy định cụ thể như sau:
“Môi giới thương mại là hoạt động thương mại, theo đó một thương nhân làm trung gian (gọi là bên môi giới) cho các bên mua bán hàng hoá, cung ứng dịch vụ (gọi là bên được môi giới) trong việc đàm phán, giao kết hợp đồng mua bán hàng hoá, dịch vụ và được hưởng thù lao theo hợp đồng môi giới.”
Căn cứ quy định trên đây thì trong hợp đồng môi giới thương mại thì bên môi giới bắt buộc phải là thương nhân, còn bên được môi giới không nhất thiết phải là thương nhân (bên được môi giới có thể là thương nhân, cá nhân, tổ chức,…)
Để quản lý tài chính đối với hoạt động trung gian thương mại hiệu quả, các doanh nghiệp cần lưu ý:
- Xác định rõ loại hình trung gian thương mại mà doanh nghiệp đang áp dụng (môi giới thương mại, đại lý thương mại, ủy thác xuất nhập khẩu,…) dựa trên đặc điểm hoạt động và mối quan hệ với các bên liên quan.
- Căn cứ vào loại hình trung gian thương mại để xác định chính xác các khoản thu nhập, chi phí phát sinh từ hoạt động đó.
- Thiết lập hệ thống kế toán, thống kê, báo cáo phù hợp để theo dõi chi tiết các nghiệp vụ kinh tế phát sinh liên quan đến hoạt động trung gian thương mại.
- Tuân thủ các quy định về kế toán, thuế, pháp lý có liên quan đến từng loại hình trung gian thương mại mà doanh nghiệp đang áp dụng.